Protein eksikliği, hipoproteinemi olarak da bilir ve emilim bozukluğu gibi sağlık problemleri, ekonomik nedenlere bağlı beslenme yetersizlikleri ve yanlış diyet uygulamaları sonucu sıklıkla rastlanılan bir durumdur. Özellikle genel sağlığınızı korumak istiyorsanız protein eksikliğiniz olup olmadığına, protein eksikliği durumuna neyin neden olduğuna, olası bir protein eksikliği sonucunda vücudun nasıl tepkiler verdiğini anlamak çok önemlidir. Gelin tüm bu noktaları beraber inceleyelim.

Protein Nedir?

Protein; vücutta kas, kemik, deri, saç, organlar ve diğer tüm dokularında bulunan ve neredeyse hemen hemen her besinin içerisinde bulunan temel bir makro besin ögesidir.

Proteinler vücutta gerçekleşen yaşamsal faaliyetler de yer alan enzimlerin ve kanda oksijeni taşıyan hemoglobinin yapısını oluşturur.

Proteinler, amino asit adı verilen 20 adet temel yapı taşından oluşmaktadır. Bazı amino asitler vücut tarafından üretilebilirken, bazı amino asitler ise diyetle dışarıdan alınması gerekmektedir. Vücut tarafından üretilemeyen ve dışarıdan alınması gereken 9 esansiyel amino asit bulunmaktadır:

Yirmi amino asit farklı farklı kombinasyonlarda bir araya gelerek 10.000’den fazla farklı türde protein oluşturabilmektedir.

Ne Kadar Proteine İhtiyacım Var?

Sporcu bireylerin, standart bireylere (0.8-1 g/kg/gün) oranla protein ihtiyaçları daha fazla olmaktadır. Günümüze kadar olan mevcut veriler genel bir fitness programıyla ilgilenen veya amatör düzeyde spor yapan sporcuların kas yapımı, onarımı, korunması ve sağlığının devamı için protein alımının 1.2-2.0 g/kg/gün arasında protein alımını önermektedir. Fakat yapılan bazı araştırmalar bu ihtiyacın daha yüksek olduğunu, 1.6-2.7 g/kg/gün arasında olması gerektiğini belirtmektedir.

Amerikan Spor Hekimliği Birliği (ACSM), yaralanma ve sakatlık durumlarında 2.0 g/kg/gün protein alımının iyileşme ve yağsız kütle kaybını önlemede etkili olduğunu bildirmektedir. Yaralanma ve kas içi protein sentezi için elzem amino asit olan lösin tüketimi sporcu için oldukça önemlidir.

Sporcunun protein gereksinimi; egzersiz süresine, şiddetine, yoğunluğuna, bireysel ihtiyaçlara ve sporcunun hedeflerine göre, bireysel olarak belirlenmelidir.

Berkay Türkkan Fitness mobil uygulamasıyla antrenman ve beslenme adına ihtiyaç duyacağınız her şey cebinizde!

iPhone için App Store'dan ücretsiz indir!

Google Play'den ücretsiz indir!

Protein Eksikliği Neden Olur?

Protein eksikliği, vücut proteinlerinin veya bir veya daha fazla temel amino asidin kısmen veya tamamen eksiklik durumunu ifade etmektedir. 

Protein döngüsü, protein yıkımı ve yeniden sentezi arasındaki dengeyi tanımlamaktadır. Protein yıkımından daha fazla protein sentezi olması, yağsız dokuları oluşturan anabolik pencereyi ifade ederken; protein sentezinden fazla protein yıkımı gerçekleşmesi ise yağsız dokuları yıkan katabolik pencereyi ifade etmektedir. Kan dolaşımındaki amino asit miktarı ile katabolizma arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır. Bu sebeple bireylerin tükettiği diyet içeriği oldukça önemlidir. Protein eksikliğinin ana nedeni bireylerin diyet içeriği oluştururken yetersiz protein almasıdır. Bazı patolojik durumlarda da protein eksikliği meydana gelebilmektedir.

Protein eksikliğini tedavi edebilmek için öncelikle bu eksikliğe neyin sebep olduğu doğru bir şekilde bulunmalıdır. Protein eksikliğine sebep olan neden bulunduktan sonra bu eksikliğe yönelik diyet, ilaç veya farklı tedavi yöntemleri uygulanabilir. Protein eksikliğinin diyet tedavisinin temel dayanağı, dengeli enerji-protein ve mikro besin ögeleri içermelidir.

Yeterli protein alımı genel sağlığı korumak ve kas kütlesi geliştirmenin yanı sıra yağ kaybı sağlarken kas kütlesini korumak isteyen bireyler için de oldukça önemlidir. Yağ kaybı sağlamak için yeterli kalori açığının yanında yeterli protein alınmalıdır. Kalori açığı evresinde yeterli protein alınmadığı takdirde yağ kütlesi kaybı ile birlikte kas kütlesinde de kayıplar meydana gelebilmektedir. Yağ kaybı sağlarken kas kütlenizi korumak istiyorsanız kalori açığı vermeyi ve yüksek protein almayı unutmayın.

Not: Fetüsün protein ihtiyacı oldukça fazla olduğu için hamile kadınlar 9 aylık süreç boyunca ihtiyaçları kadar protein almaları oldukça önemlidir. Yetersiz protein alımı düşüklere sebebiyet verebilmektedir.

Protein Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Protein eksikliği vücut fonksiyonlarının hemen hemen hepsini direkt olarak etkileyebilir. Protein eksikliğinin belirtileri değişiklik göstermekle birlikte birden çok belirtisi olabilir:

• Ödem: Birçok sağlık durumunda olduğu gibi protein eksikliğinde de en sık görülen belirtisi vücutta görülen ödemdir. Protein eksikliğinde ödem görülmesinin sebebi ise albümin seviyelerinin düşmesidir.

Albüminin ana görevlerinden biri, sıvıyı kan dolaşımına çeken bir kuvvet olan onkotik basıncı korumaktır. Bu sayede albümin, aşırı miktarda sıvının dokularda veya vücudun diğer bölümlerinde birikmesini önler. Protein eksikliğinde serum albümin seviyelerinin azalması sebebiyle onkotik basınç düşer ve bu da dokularda sıvı birikmesine ve şişkinliğe sebep olur.

• Cilt, Saç ve Tırnak Problemleri: Sağlıklı cilt, saç ve tırnaklar için yeterli miktarda keratin (çeşitli amino asitlerden oluşan yapısal bir protein) almak önemlidir.

• Saçların incelmesi, saç renginin solması, saç dökülmesi ve sık sık tırnakların kırılması yaşıyorsanız bu yeterli protein tüketmediğiniz bir göstergesi olabilir.

• Karaciğer Yağlanması: Sebebi tam olarak anlaşılmasa da karaciğer yağlanması protein eksikliğinin belirtilerinden bir tanesidir. Çalışmalar lipoproteinler olarak bilinen yağ taşıyan proteinlerin bozulmuş sentezi sebebiyle karaciğer yağlanması görebileceğini öne sürmektedir.

• Kas Kütlesi Kaybı: Diyet proteini yetersiz olduğu durumlarda vücut daha önemli gördüğü dokuları korumak ve yaşamsal faaliyetleri devam ettirmek adına ihtiyaç duyduğu proteini iskelet kaslarından alma eğilimine geçer. Bu durum ilerledikçe protein eksikliğine bağlı kas kaybı meydana gelmektedir.

• Yorgunluk ve Halsizlik: Yorucu bir iş günü sonunda veya antrenman sonrasın yorgun olmak oldukça normaldir ancak günün herhangi bir zamanında sürekli olarak kendinizi yorgun ve halsiz hissediyorsanız anemi probleminiz olabilir. 

Anemi, genellikle; demir, folat veya B12 yetersizliği sonucu olarak düşük kırmızı kan hücresi sayısı nedeniyle vücut dokularına yetersiz oksijen sağlanmasından kaynaklanmaktadır. Bu besin ögelerinin hemen hemen hepsi et ve yumurta gibi protein kaynaklarında bulunduğundan, anemi problemi protein eksikliği yaşadığınızın bir göstergesi olabilir.

• Sık Sık Hastalanma: Protein, bağışıklık sistemi faaliyetlerinde tamamlayıcı bir rol alması sebebiyle; normalden daha sık hastalanmak, uzun süren hastalıklar veya yaraların geç iyileşmesi gibi bazı belirtiler, protein alımının düşük olduğunu gösterebilir.

• İştah Artışı: Protein alımının yetersiz olduğu durumda vücudunuz iştahınızı arttırarak protein ihtiyacını dengelemeye çalışır ve sizi sürekli olarak bir şeyler yemeye doğru iter.

İştah artışının bir diğer sebebi ise proteinlerin karbonhidratlara kıyasla daha uzun süre tok tutabilme yeteneğidir. Yetersiz protein alınması durumda bireyin beslenmesinde karbonhidratların yeri artmakta ve bu durumda daha hızlı acıkmaya sebebiyet vererek aşırı karbonhidrat alımına bağlı obezite riskini arttırmaktadır.

Protein Eksikliğinde Görülen Hastalıklar Nelerdir?

Kwashiorkor

Kwashiorkor, ciddi protein eksikliği ile karakterize edilen bir tür yetersiz beslenme kaynaklı gelişen hastalıktır. Ödemle (sıvı tutulumu) ilişkisi nedeniyle “ödemli yetersiz beslenme” olarak da bilinmektedir.

Kwashiorkorun temel sebebi diyette protein eksikliğinden kaynaklanan bir yetersiz beslenmedir. Bu hastalığa sahip olan kişilerin yiyecek yemekleri olabilir ancak bu besinler protein açısından yeterli olmayabilir. Yetersiz protein sonucu oluşan kwashiorkorlu bireylerin ayak, ayak bilekleri ve karın bölgeleri ödem sebebiyle şiş olurken vücudun geri kalanı genel olarak zayıf görünümdedir.

Marasmus

Marasmus, protein-enerji yetersiz beslenmesinin ciddi bir belirtisi olmakla birlikte toplam kalori ve protein yetersizliği sonucu ortaya çıkar. Bu beslenme yetersizliği, yağ dokusunun ve kas kütlesinin belirgin kaybına yol açmaktadır.

Hem yetişkinler hem de çocuklar bu sağlık problemine yakalanabilir ancak çocuklarda görülme sıklığı daha fazladır. Kıtlık veya yüksek yoksulluk oranlarının olduğu bölgelerde marasmuslu çocukların yüzdesi daha yüksektir. Emziren anneler yetersiz beslenme nedeniyle yeterli anne sütü üretemeyebilirler. Bu durum bebeklerini doğrudan etkilemektedir. 

Özetlemek Gerekirse…

• Protein; vücutta kas, kemik, deri, saç, organlar ve diğer tüm dokularında bulunan ve neredeyse hemen hemen her besinin içerisinde bulunan temel bir makro besin ögesidir.
• Proteinler kanda oksijeni taşıyan hemoglobinin yapısını oluşturur.
• Proteinler, amino asit adı verilen 20 adet temel yapı taşından oluşmaktadır. 
• Yirmi amino asit farklı farklı kombinasyonlarda bir araya gelerek 10.000’den fazla farklı türde protein oluşturabilmektedir.
• Spor yapan bireyler yağ yakımını desteklemek, kas kütlesini korumak ve kas kütlesini arttırmak için 1.2-2.7 g/kg/gün arasında bir protein alımı gerçekleştirmelidir.
• Protein eksikliği, vücut proteinlerinin veya bir veya daha fazla temel amino asidin kısmen veya tamamen eksiklik durumunu ifade etmektedir. 
• Protein eksikliği, doğuştan gelen sağlık problemleri, patolojik durumlar veya beslenme yetersizlikleri sebebiyle oluşabilmektedir.
•  Protein eksikliğinin diyet tedavisinin temel dayanağı, dengeli enerji-protein ve mikro besin ögeleri içermelidir.
• Yağ kaybı sağlarken kas kütlenizi korumak istiyorsanız kalori açığı vermeyi ve yüksek protein almayı unutmayın.
• Protein eksikliği vücutta farklı belirtiler vererek kendini hissettirebilir: Ödem, saç, tırnak ve deri problemleri, karaciğer yağlanması, kas kütlesi kaybı, yorgunluk ve halsizlik, sık sık hastalanmak, iştah artışı gibi durumlar ile belirti verebilir.
• Kwashiorkor, ciddi protein eksikliği ile karakterize edilen bir tür yetersiz beslenme kaynaklı gelişen hastalıktır.
• Marasmus ise kwashiorkorda olduğu gibi ciddi protein eksikliğinin yanında enerji bakımından da yetersiz beslenme  sonucu ortaya çıkmaktadır.

Protein eksikliği yaşadığınızı düşünüyorsanız en yakın sağlık kuruluşundan destek alarak yukarıda belirttiğimiz tüm noktaları gözden geçirmelisiniz. Beslenmeye bağlı bir protein eksikliğiniz var ise yeterli beslenmek için size uygun hazırlanmış beslenme programları uygulamanız gerektiğini unutmayın.

Diyetisyen Can Kocakurt

Kaynakça

1. National Academies of Medicine. Dietary Reference Intakes for Energy, Carbohydrates, Fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids (Macronutrients).
2. Song M, Fung TT, Hu FB, Willett WC, Longo VD, Chan AT, Giovannucci EL. Association of animal and plant protein intake with all-cause and cause-specific mortality. JAMA internal medicine. 2016 Oct 1;176(10):1453-63.
3. https://www.genome.gov/genetics-glossary/Protein
4. Johansson G. Svårt att få brist på protein – för högt intag större risk - Lagom mängd mat – oavsett kosttyp – ger tillräckligt mycket [Protein deficiency - a rare nutrient deficiency]. Lakartidningen. 2018 May 21;115:E6XS. Swedish. PMID: 29786804.
5. Rushton DH. Nutritional factors and hair loss. Clin Exp Dermatol. 2002 Jul;27(5):396-404. doi: 10.1046/j.1365-2230.2002.01076.x. PMID: 12190640.
6. GODWIN KO. Skin, hair and nail in protein malnutrition. World Rev Nutr Diet. 1961;3:103-28. PMID: 13963281.
7. Badaloo A, Reid M, Soares D, Forrester T, Jahoor F. Relation between liver fat content and the rate of VLDL apolipoprotein B-100 synthesis in children with protein-energy malnutrition. Am J Clin Nutr. 2005 May;81(5):1126-32. doi: 10.1093/ajcn/81.5.1126. PMID: 15883438.
8. Campbell WW, Trappe TA, Jozsi AC, Kruskall LJ, Wolfe RR, Evans WJ. Dietary protein adequacy and lower body versus whole body resistive training in older humans. J Physiol. 2002 Jul 15;542(Pt 2):631-42. doi: 10.1113/jphysiol.2002.020685. PMID: 12122158; PMCID: PMC2290421.
9. Gosby AK, Conigrave AD, Raubenheimer D, Simpson SJ. Protein leverage and energy intake. Obes Rev. 2014 Mar;15(3):183-91. doi: 10.1111/obr.12131. Epub 2013 Oct 28. PMID: 24588967.
10. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507876/
11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559224/