Bazı bireyler, belirli besinlere karşı duyarlılık geliştirebilirler. Besinlere karşı geliştirilen bu duyarlılık; hassasiyet, intolerans veya alerji şeklinde ortaya çıkabilir. Eliminasyon diyeti, bireylerin hangi besinlere karşı duyarlılık geliştirdiğini bulmak için yaygın olarak kullanılmaktadır.
Eğer bazı besinleri rahat sindiremiyorsanız ve yemeklerden sonra vücudunuzda reaksiyon gözlemliyorsanız; bu duruma sebep olan besinleri tespit etmek en etkili çözüm yöntemi olacaktır.
Berkay Türkkan Fitness mobil uygulamasıyla antrenman ve beslenme adına ihtiyaç duyacağınız her şey cebinizde!
iPhone için App Store'dan ücretsiz indir!
Google Play'den ücretsiz indir!
Diyete geçmeden önce bu kavramlarını tanıyalım:
Gıda Alerjisi
Gıda alerjisi; vücuda alınan bir besin proteinine karşı, bağışıklık sisteminin immünoglobulin E (IgE) antikorları aracılığı ile verdiği tepkidir.
Alerjen bir gıda tüketildiğinde bağışıklık sistemi, gıda alerjen maddesini ortadan kaldırmak için savunma hücreleri (IgE antikoru) salgılar. IgE antikorları, besin proteinlerine bağlanarak histamin adı verilen madde salgılanmasına neden olur. Histamin salgısı da kaşıntı, ishal, kusma, şişkinlik, nefes darlığı gibi alerjik semptomlara neden olabilir. Bağışıklık sistemi temelli bu durum gıda alerjisi olarak adlandırılmaktadır.
En yaygın gıda alerjenlerinden bazıları şunlardır:
- Yumurta
- Süt
- Yer fıstığı
- Kabuklu deniz ürünleri
- Fındık ağacı
- Soya
- Balık
Gıda Alerji Testleri
Gıda alerjisi, vücudun gösterdiği reaksiyondan dolayı daha kolay fark edilebilir. Alerjik reaksiyonlar taşıyan bireyler alerji testi ile bu besinleri tespit edebilirler.
Alerjen besini tespit etmek için yaygın olarak kullanılan gıda alerji testleri ise şunlardır:
Deri Pick Testi
Az miktarda seyreltilmiş alerjen madde (bireyin alerjisi olduğu düşünülen besin proteini) cilde batırılır. Cilde batırma işleminden belli bir süre sonra ciltte şişkinlik veya yumrular ortaya çıkıyorsa, IgE (antikor) aracılı gıda alerjisi teşhis edilir.
Kan Testleri
Radio Allergo Sorbent Test (RAST) olarak bilinen antikor testi, şüpheli bir yiyeceğin yenmesinden sonra, kanda bu yiyeceğe karşı gelişen IgE antikorlarının miktarını ölçmeye dayalı bir gıda alerji testidir.
Nabız Testi
Şüpheli bir yiyeceğin yenmesinin hemen ardından nabızdaki değişikliklere bakılarak alerjiyi anlamaya yönelik bir testtir. Besin yendikten sonra ölçülen nabız değeri, normal nabız değerinden on veya daha fazla ise gıda intoleransını göstermektedir.
Gıda İntoleransı
Gıda intoleransları bağışıklık sistemini etkilemez ve genel olarak enzim eksiklikleri veya bazı besinlerin doğru bir şekilde sindirilmemesi sebebiyle ortaya çıkar. Bu besinler vücutta alerjik reaksiyon oluşturmamasına karşın yorgunluk, şişkinlik ve karın ağrısı gibi durumlara sebebiyet verebilmektedir.
Dünya üzerinde en yaygın görülen intolerans, laktoz intoleransıdır. Laktoz intoleransı olan bireyler laktoz içeren süt ve süt ürünlerini sindirmekte sorun yaşarlar. Bu durum, laktoz tüketildiğinde sindirilmesi için vücutta salgılan laktaz enziminin çok az veya hiç olmamasından kaynaklanmaktadır. İntolerans seviyesi de buna bağlı olarak kişiden kişiye farklılık gösterebilir.
İBS: İrritable Bağırsak Sendromu
Karında ağrı, yemekten sonra şişkinlik, düzenli tuvalete çıkamama ve karın alt boşluğuna bastırdığınızda bağırsaklarda hassasiyet olarak tanımlanan ağrı gözlemlenebilir. Bu problemler gıda intoleransı veya kronik bazı hastalıklardan kaynaklanabildiği gibi karbonhidrat kaynakları sınıflandırıldığında bu sınıflarda yer alan bazı besinlerin tüketimi ile İBS’ye de sebep olabilir.
İBS tanısı konan bireylerde eliminasyon diyetinin bir türü olan FODMAP diyeti uygulanmalıdır.
Eliminasyon Diyeti Nedir?
Eliminasyon diyeti ishal, şişkinlik gibi sağlık problemlerini veya alerjin oluşması ile gelişen semptomları ortadan kaldırmak için bazı besinlerin belirli sürelerle bireyin beslenmesinden çıkartılması ve daha sonrasında bireyin beslenmesine kontrollü şekilde eklenerek, hassasiyet oluşturan besinleri bulmayı sağlayan bir diyet biçimidir.
Eliminasyon diyeti 5-6 haftalık sürelerle yapılır. Diyet süresince bazı besinler beslenmeden çıkartılır. Çıkartılan besinler sonrası ishal, şişkinlik, karın ağrısı gibi semptomların iyileşme durumu uzmanlar tarafından izlenir. Bu süreç sonrasında rahatsızlık veren besinler gözetim altında yavaş yavaş bireylerin diyetine tekrardan eklenir. Bu sayede bireyin vücudunun hangi besinlere karşı tepki oluşturduğu belirlenmiş olur.
Kimler Eliminasyon Diyetini Tercih Etmelidir?
Herkes eliminasyon diyeti yapmak zorunda değildir. Belirli tanılar konmadığı ve şikayetler oluşmadığı sürece bu diyeti uygulamak kişiye zarar verebilir.
Yemek yedikten sonra şişkinlik, gün içerisinde karın ağrıları, mide yanması, sık tekrarlanan ishal veya kabızlık durumları, sürekli oluşan halsizlik ve baş ağrısı, kaşıntı ve kızarıklık gibi sürekli tekrar eden durumları gözlemleyen kişiler hekim ve diyetisyene başvurarak eliminasyon diyeti yapmayı düşünebilirler.
DİKKAT!
Burada en önemli noktalardan biri; sağlıksız besinlerle ve düzensiz beslenen kişilerde de bu gibi durumların ortaya çıkmasıdır. Kişi, çok hızlı yemek yiyorsa, çok sıcak veya çok soğuk besinler tüketiyorsa, öğünleri düzensiz ilerliyorsa ve uzun süreli açlıklar veya sürekli atıştırma halinde yemek yiyorsa, su tüketimine dikkat etmiyorsa, baharatlı ve aşırı tuzlu, salamura veya özellikle de paketli gıdalar tüketiyorsa, diyetinde bağırsak sağlığını destekleyecek besinlere yer vermeden dengesiz ve sağlıksız bir beslenme düzenine sahipse bu saydığımız şişkinlik, karın ağrısı, mide yanması ve düzensiz bağırsak hareketleri görülmesi çok doğaldır.
Özetle kişi vücudunda bu durumları tespit ettiğinde ilk dikkat etmesi gereken nokta düzenli ve sağlıklı beslendiğinden emin olmaktır. Çünkü sağlıklı ve düzenli bir beslenmeye geçildiğinde bu sorunlar ortadan kalkabilir. Herhangi bir besine karşı hassasiyetiniz olduğunu düşünmeden önce beslenmenizi gözden geçirin, bu şikayetleriniz devam ediyorsa o halde hassasiyete sebep olan besinleri tespit etme yöntemlerine başvurabilirsiniz.
Eliminasyon Diyeti Nasıl Uygulanır?
Eliminasyon diyeti temel olarak iki aşamadan oluşmaktadır.
İlk aşama: Eliminasyon; besinlerden uzaklaşma aşaması.
Eliminasyon aşamasında şişkinlik gibi semptomlarının ortaya çıkmasına neden olduğu düşünülen besinler 2-3 hafta süre ile diyetten tamamen çıkartılır. Bu besinler genel olarak kuru yemişler, mısır, soya, süt ürünleri, yumurta, turunçgiller, patlıcangiller (domates, patates, biber vb.), buğday, gluten içeren yiyecekler, kahve, domuz eti, yapay tatlandırıcılar ve deniz ürünlerini olabilmektedir. Buradaki temel amaç bu besinlerin diyetten çıkartılması ile semptomların geçip geçmediğini anlamaktır.
Örnek olarak gluten intoleransından şüpheleniliyorsa gluten içerikli besinlerin diyetten çıkartılması istenir. Buğday, arpa, çavdar ve bu besinler ile yapılan birçok ürün ve neredeyse bütün paketli ürünler eliminasyonun ilk aşamasında diyetten 2-3 hafta süre ile çıkartılır.
Eliminasyon aşamasında belki de en çok dikkat edilmesi gereken noktalardan bir tanesi de paketli ürünlerdir. Paketli ürünlerin içerisindeki besin alerjen maddeye sahip olmasa da üretim aşamasında birçok ürünle aynı ortamda üretilmesi sebebiyle ortamdaki diğer ürünlerle temas ederek alerjen madde içerir hale gelebilmektedir. Bu sebeple paketli bir ürün alırken içerik kısmı çok dikkatli okunmalıdır.
İkinci aşama: Yeniden giriş aşaması.
İlk aşamada problem oluşturan besinlerin çıkartılması ile semptomlar ortadan kalkabilir. Semptomların ortadan kalkması ile ikinci aşamaya geçilir. İkinci aşama, çıkartılan besinlerin diyete yavaş yavaş dahil edilmesi ile vücudun bu besinleri tekrardan tanıma aşamasıdır. Buradaki temel amaç besinlerin tekrardan tüketilmesi ile semptomların ortaya çıkıp çıkmayacağını görmektir.
Diyetten çıkartılan her besin grubu için, 2-3 günlük süre ile tekrardan giriş aşaması önerilmektedir. Yeniden giriş aşamasının ilk gününde bireyde hassasiyet yarattığı düşünülen besin gün boyunca tüketilir ve o günün sonunda tekrardan o besinin tüketilmesi kesilir. Besinin tüketilmesinden itibaren yani ilk günün sonundan itibaren iki gün boyunca baş ağrısı, yorgunluk, kramp, gaz, şişkinlik, nefes almada değişiklikler, kızarıklık gibi semptomların tekrardan ortaya çıkıp çıkmayacağı izlenir. İki günlük süre zarfında şüphelenilen besinin hiçbir şekilde tüketilmemesi gerekmektedir.
Örnek olarak diyetten çıkarılan gluten içerikli besinler (makarna, ekmek, buğday unu vb.) ikinci aşamanın ilk günü, gün boyunca tüketimi sağlanır ve o günün sonunda tüketim tamamen kesilir. Sonraki iki gün boyunca gluten içerikli hiçbir besin tüketilmez ve bu süreçte vücutta semptom oluşup oluşmadığı izlenir. Gluten içerikli besinlerin diyete eklenmesiyle gaz, şişkinlik, karın ağrısı gibi semptomlar tekrardan ortaya çıkıyorsa problem yaratan maddenin gluten olduğu anlaşılır. Eğer hiçbir semptom yoksa sorunun glutenden kaynaklanmadığı anlaşılır ve gluten içeren besinler bireyin günlük beslenmesine eklenir. Bir besin veya besin grubu denendikten sonra rahatsızlık yarattığı düşünülen bir diğer besin grubuna geçilir.
Yeniden giriş aşaması, potansiyel olarak rahatsız edici tüm besinler test edilinceye kadar devam eder. Tüm bu sürecin hekim ve diyetisyen kontrolünde yapılması gerektiği önerilmektedir.
Eliminasyon Diyetinde Neler Yenilebilir?
Eliminasyon diyeti besinleri eleme yöntemi ile sonuca varmayı amaçlayan bir diyet olması sebebiyle kısıtlayıcı bir diyettir. Peki bu kısıtlayıcı diyette neler yenilebilir
Meyveler: Turunçgiller hariç diğer meyveler.
Sebzeler: Patlıcangiller (domates, patates, biber vb.) hariç çoğu sebze.
Tahıllar: Pirinç ve karabuğday dahil.
Et ve balık: Hindi, kuzu eti, yabani av ve somon gibi soğuk su balıkları.
Süt yerine kullanılan ürünler: Hindistan cevizi sütü ve şekersiz pirinç sütü içerir.
Yağlar: Soğuk preslenmiş zeytinyağı, keten tohumu yağı ve hindistancevizi yağı içerir.
İçecekler: Su ve bitki çayları.
Baharatlar, çeşniler ve diğerleri: Karabiber, taze otlar ve baharatlar (kırmızı biber ve kırmızı biber hariç) ve elma sirkesi dahil.
Sonuç Olarak
Eliminasyon diyeti vücudunuzun hassasiyet geliştirdiği besinleri tespit edip beslenmenizden çıkarmanıza yardımcı olur. Bu sayede oluşan şikayetler ortadan kaldırılabilir. Fakat eliminasyon diyetleri herkes için uygun değildir. Besinlerin kısıtlanmasına dayalı bir diyet olması sebebiyle uzun süreli ve uzman kontrolü olmadan yapılan diyetler beslenme eksikliklerine sebebiyet verebilir. Bu sebeple eliminasyon diyeti bir hekim ve diyetisyen gözetimi altında titizlikle uygulanmalıdır. Kontrollü ve protokole bağlı kalarak uygulanmadığında; yanıltıcı sonuçlar elde edilebilir.
Diyetisten Melis Kuşka
Kaynakça
https://www.bda.uk.com/resource/food-allergy-food-intolerance.html
https://www.mayoclinichealthsystem.org/hometown-health/speaking-of-health/all-about-food-allergies
https://www.nhs.uk/conditions/food-intolerance/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6682924/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25471897/
https://journals.lww.com/ajg/pages/default.aspx
https://waojournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/s40413-016-0139-7
https://journals.humankinetics.com/view/journals/ijsnem/29/2/article-p236.xml
https://www.bda.uk.com/resource/food-allergy-intolerance-testing.html
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25680669/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24388012/